Anton Rubinstein (1829-1894) had al internationaal naam gemaakt als pianist - hij gold als de enige die in zijn tijd in de schaduw van Liszt kon staan - toen hij besloot zich te werpen op de hervorming van het Russische muziekleven. Hij richtte conservatoria naar Westers model op en begon zich meer en meer te profileren als componist. Zijn idolen waren de Weense klassieken, aangevuld met Mendelssohn en Schumann. Van de nieuwere richting van Wagner, Liszt en Berlioz moest hij niets hebben. Dat blijkt duidelijk uit zijn Symfonie nr.1, op.40, geschreven in 1850. Het is een gedegen vierdelig werkstuk, dat in aanleg geheel trouw is aan de muziek van Rubinsteins idolen, maar waaraan af en toe een Frans getinte orkestrale brille is toegevoegd waarvoor vermoedelijk Meyerbeer model heeft gestaan. In later jaren betoonde Rubinstein zich wat ontvankelijker voor de modernere invloeden van Liszts programmamuziek. Hij ging programma's aan zijn symfonieën toevoegen en waagde zich ook aan een enkel symfonisch gedicht, waarbij hij een voorkeur toonde voor grootse onderwerpen. Hij componeerde symfonische gedichten op Goethe's 'Faust' en 'Don Quixote' van Cervantes, alsmede het hier opgenomen Ivan de verschrikkelijke op.79, een ruim twintig minuten durend portret van een van meest beruchte Russische tsaren ooit. Hij baseerde zich daarvoor op een toneelstuk van de Russische auteur Lev Mey over Ivan, waarin diens aanval op de stad Novgorod en de dood van zijn dochter worden behandeld. Rubinstein maakte er een afwisselend orkeststuk van, dat zich ondanks het Russische onderwerp verre houdt van de typisch Russische klanken waarmee tijdgenoten als Balakirev en Mussorgsky experimenteerden. Het betreft hier een heruitgave van prima uitvoeringen uit 1989 van het Slowaaks Staats Filharmonisch Orkest onder leiding van Robert Stankovsky. Kwaliteit van muziek en uitvoering maken dat dit een boeiende cd is met weinig gehoord negentiende-eeuws repertoire. (JvG)