Met zijn Kunst der Fuge schreef Bach een reeks fuga’s en canons die alle gebaseerd waren op slechts een thema. Men kan zich afvragen waarom hij zich aan een dergelijke abstracte methodiek onderwierp. Hij was in ieder geval niet de enige die zich met de grondslagen van het componeren bezig hield, want al in 1734 was zijn leerling Lorenz Mizler gepromoveerd op een dergelijke probleemstelling aan de universiteit te Leipzig. Deze Mizler trachtte de wetenschappelijke benadering van het componeren eveneens te promoten middels een componistensociëteit, waarvoor Bach zijn canonische variatiereeks Vom Himmel hoch heeft geschreven. In deze tijd verscheen ook het beroemde leerboek van Johann Joseph Fux, waarin het contrapunt van Palestrina werd uitgelegd volgens een strakke methodiek, alsof het de declinaties van het Latijn betrof. Al deze invloeden hebben waarschijnlijk aan de wieg gestaan van het even geniale als maniëristische torso dat Die Kunst der Fuge geworden is. Laten we er niet om heen draaien: het gaat hier om moeilijk toegankelijke muziek. Helaas heeft men getracht deze muziek te populariseren, door het te doen voorkomen alsof Bach zich met dit onvoltooide werk als het ware de hemel in heeft gecomponeerd. Deze mystificatie, die de betekenis van de muziek eerder vertroebelt dan verheldert, vindt zijn basis in de opmerking die Carl Philipp Emanuel Bach toevoegde aan de Fuga a 3 Soggetti: ‘NB Ueber dieser Fuge, wo der Nahme BACH im Contrasubject angebracht worden, ist der Verfasser gestorben.’ Het is echter zeer de vraag of deze beladen fuga eigenlijk wel tot Die Kunst der Fuge behoort. (HJ)