Sjostakovitsj typeerde zijn Vijfde Symfonie als: ‘de reactie van een Sovjet-artiest op gerechtvaardige kritiek’. Het lijkt alsof de componist zich met deze zelfkritiek geweld aandeed. De symfonie werd immers gecomponeerd kort nadat Sjostakovitsj in conflict kwam met het regime vanwege zijn controversiële opera Lady MacBeth van Mtsensk. En toch is het deze agressieve aanval geweest waardoor Sjostakovitsj zich wist te ontwikkelen tot de volwassen Sovjet realist van de Vijfde, Zevende en Achtste Symfonie. Maar daarmee is niet alles gezegd. Muziek betekent immers vanuit zichzelf niets: ze krijgt pas betekenis in de oren van de luisteraar. En het is maar de vraag of alle luisteraars hetzelfde horen, zelfs wanneer het om de eenvoudig toegankelijke Vijfde Symfonie gaat. Waarschijnlijk hebben de machthebbers destijds iets heel anders in de muziek gehoord dan de door Stalin geteisterde Sovjet-burgers. Was Sjostakovitsj een opportunist of een dissident? Waarschijnlijk allebei, al zal het hem vooral om lijfsbehoud zijn gegaan. (HJ)