Volgens de legende waren de Heinzelmännchen de huisgeesten van Keulen. Ze deden hun werk 's nachts, als de burgers sliepen. Toen ze echter eenmaal gezien werden verdwenen ze voor altijd. Naast hun kleine formaat laten typische attributen zoals de puntmuts en hun harde werk zien dat de Heinzelmännchen tot de groep goblins, kabouters en dwergen behoren. De Keulse legende is mogelijk gebaseerd op de legende van het bruiloftsfeest van de kleine mensen op de Eilenburg uit de verzameling legenden van de gebroeders Grimm, die voor het eerst mondeling werd overgeleverd in 1816 en zou hebben plaatsgevonden in het middeleeuwse kasteel Eilenburg in Eilenburg, Saksen. De legende verscheen voor het eerst schriftelijk in 1826 in een werk van de Keulse schrijver Ernst Weyden (1805–1869) als een kort prozaverhaal