A.L.G. Bosboom-Toussaint Erfenis

A.L.G. Bosboom-Toussaint Erfenis

1. Album Amicorum

Genootschappen die zich tot doel hebben gesteld de belangstelling voor de persoon en het werk van A.L.G. Bosboom-Toussaint levend te houden, zijn er heden ten dage niet. Wel heeft zij het zelf nog mogen beleven dat haar vanuit Nederland en Vlaanderen een majestueus eerbetoon werd gebracht. Dat gebeurde ter ere van haar zeventigste verjaardag op 16 september 1882. Haar vrienden wisten dat zij gecharmeerd was van de manier waarop Noord en Zuid een jaar eerder hulde hadden gebracht aan Hendrik Conscience: in de vorm van geestig geschreven albumbladen. En dus werd voor haar een heel bijzonder gedenkboek samengesteld.  

Naast een honderdtal aquarellen en etsen en een twaalftal muzikale composities bestond het uit meer dan vijfhonderd geschreven albumbladen, met bijdragen van alle auteurs van naam (onder meer gedichten van Nicolaas Beets en Piet Paaltjens) en verder ook van verenigingen, fondsen en letterkundige genootschappen uit Nederland en Vlaanderen. Dat alles werd haar aangeboden in Diligentia in Den Haag, waar Nicolaas Beets een van de feestredenaars was.

Op de bovenste afbeelding is een gedicht van Piet Paaltjens in het Album Amicorum afgebeeld.

‘Het hele gebouw was in feestdos,’ schreef Jan ten Brink in zijn relaas van het gebeuren in het eerste deel van Geschiedenis der Noord-Nederlandsche letteren in de XIXe eeuw. ‘Eene zeer talrijke verzameling van vrienden en vriendinnen uit alle oorden des lands wachtte in de groote zaal. Op het orkest stond een groot vleugelstuk, en daarvoor zat Joh. Verhulst, om den door hem voor deze gelegenheid geschreven marsch bij het binnentreden der jarige te doen hooren. Dat binnentreden was plechtig, vorstelijk. Al de aanwezigen rezen van hunne zetels, als voor eene koningin. Een viertal in het wit gekleede jonge meisjes strooide bloemen voor haar voet. De krachtige accoorden van Verhulst gaven wijding aan dien feesttocht. De jubelende echtgenoot, Jan Bosboom, geleidde haar met stralende blikken naar de eereplaats.’

Dat gedenkboek behoort tot de erfenis die de schrijfster ons heeft nagelaten. Na haar dood werd het door haar erven in bruikleen gegeven aan de Koninklijke Bibliotheek. In 1912 werd de 100ste geboortedag van de schrijfster in Alkmaar zo uitgebreid gevierd (onder meer met de onthulling van een bronzen borstbeeld) dat de familie besloot het album, samen met andere stukken uit haar nalatenschap, aan het gemeentearchief/museum van haar geboortestad te schenken. Het album wordt momenteel bewaard in het Regionaal Archief Alkmaar, waar het geldt als een van de meest waardevolle bezittingen. De versierde houten cassette waarin het oorspronkelijk was opgeborgen, wordt tentoongesteld in het Stedelijk Museum Alkmaar. In het kader van het project Metamorfoze van de Koninklijke Bibliotheek is het album als ‘Album Amicorum aangeboden aan A.L.G. Bosboom-Toussaint’ gedigitaliseerd. Sinds 8 maart 2005 zijn alle 687 losse bladen afzonderlijk te bekijken in Het Geheugen van Nederland en de beeldbank van het Regionaal Archief Alkmaar.

2. Monumenten en gedenkstenen

Borstbeeld Wilhelminalaan/Kennemerstraatweg, Alkmaar

Het hiervoor genoemde borstbeeld werd in opdracht van de commissie die de viering van de honderdste geboortedag van de schrijfster in Alkmaar voorbereidde, gemaakt door de Wageningse beeldhouwer August Falise (1875-1936). Het werd geplaatst tussen de Wilhelminalaan (tegenover nummer 1) en de Kennemerstraatweg.

Het bronzen borstbeeld op een rode granieten sokkel, met aan weerszijden bronzen lauwerkransen, stelt de schrijfster op latere leeftijd voor en draagt het opschrift ‘A.L.G. Bosboom- Toussaint / 1812-1886 / Eeereburgeres / van / Alkmaar’. Onder grote belangstelling van autoriteiten en genodigden werd het onthuld op maandag 16 september 1912, de honderdste geboortedag. De feestrede daarbij werd uitgesproken door J.A. Verkuyl, leraar aan de Cadettenschool in Alkmaar. In 1987 heeft Eli Prins in Nieuw Letterkundig Magazijn herinneringen daaraan opgetekend.

Gedenksteen Mient 6, Alkmaar

Truitje Toussaint werd in Alkmaar geboren in het huis Mient 6, waar zij ook opgroeide en tot augustus 1846 woonde. Na haar overlijden werd in 1889 ter herinnering daaraan een gevelsteen met daarop het wapen van Alkmaar en de tekst ‘In dit huis is ALG Bosboom-Toussaint op 16 september 1812 geboren’ aangebracht en onthuld. 

Gedenksteen Bierkade 23, Alkmaar

‘Zo is dan vandaag een denkbeeldige ring om de Alkmaarse jaren van Anna Louisa Geertruida Toussaint gesloten en, na het begin, nu ook het einde ervan door een gedenksteen gemarkeerd: de eerste aan het geboortehuis op de Mient, de tweede aan Bierkade nummer 23, van waaruit de schrijfster als mevrouw Bosboom-Toussaint de stad verliet.’ Dat zei Hans Reeser in een lezing die hij op 16 september 1987, de 175ste geboortedag van de schrijfster, hield in het Stedelijk Museum Alkmaar. Kort daarvoor was door Hans Heestermans, de voorzitter van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, een gedenksteen aan het huis Bierkade 23 onthuld. In zijn toespraak daarbij herinnerde hij eraan dat Bosboom-Toussaint het eerste vrouwelijke erelid van de Maatschappij was geweest. Op de website van het Regionaal Archief Alkmaar is een foto van de onthulling opgenomen.

Truitje Toussaint nam in mei 1848 met de dienstbode Neeltje Pos haar intrek in dat huis aan de Bierkade. Zij zou er wonen tot april 1851, toen zij trouwde met de kunstenaar Johannes Bosboom en met hem naar Den Haag vertrok. Zij was zeer geroerd door een serenade die er de avond voor hun trouwen aan het toekomstige echtpaar werd gebracht. In de Alkmaarsche Courant van 5 mei 1851 liet zij optekenen ‘dat die bewijzen van waardeering geen voorbijgaande[n] indruk hebben gemaakt, maar integendeel een blijvenden, waarvan doorgaande haar gevoelens en handelingen zullen getuigen’.

3. Archieven en musea

Regionaal Archief Alkmaar

Het Regionaal Archief te Alkmaar is een samenwerkingsverband van zestien gemeenten in Noord-Kennemerland, westelijk West-Friesland en de Kop van Noord-Holland. Het bewaart onder meer archiefstukken, boeken, kaarten, foto's en films. Een van de meest waardevolle bezittingen is het onder 1. beschreven Album Amicorum.

Stedelijk Museum Haarlem

De kist waarin de bladen oorspronkelijk waren opgeborgen, is opgenomen in de vaste expositie van het Stedelijk Museum Alkmaar. Het is een zwarte mahoniehouten kist met goud- en zilverbeslag en bekleed met blauw zijden fluweel. Hij is op een voetstuk geplaatst en rust op vier zilveren leeuwen die op de hoeken van het voetstuk zijn gemonteerd. Op het medaillon op het deksel zijn de volgende woorden gegraveerd: ‘Ter zeventigste verjaring van Mevrouw A.L.G. Bosboom Toussaint’. Op een banderol zijn de jaartallen 1812-1882 en de datum 16 september te lezen en op de ornamenten in goud de titels van enkele werken: Lauernesse, Leycester, Gideon Florensz en Majoor Frans.

‘Hoe arm en koud is het hier in het rijke, vorstelijke 's Gravenhage aan alles waaraan mijn geest en gemoed behoefte heeft. Ik voel mij met Hofdijk een Kennemersche in 't harte.’ Dat schreef Bosboom-Toussaint op 14 januari 1863 in Den Haag in een brief aan Nicolaas Beets. Die woorden, ‘Een Kennemersche in ’t hart’, werden de titel van een tentoonstelling over de schrijfster in de Bruinviskamer van het Alkmaars museum die op 8 oktober 1985 werd geopend.

Letterkundig Museum, Den Haag

In de collectie Bosboom-Toussaint van het Letterkundig Museum bevinden zich handschriften van de historische roman Het huis Honselaarsdijk in 1638 en van de novelle Don Abbondio II. Daarnaast bevat de collectie brieven van Bosboom-Toussaint aan prominente tijdgenoten, zoals R. Bakhuizen van den Brink, H.J. Schimmel, Elize van Calcar en Isaäc da Costa.

Zie voor een overzicht van alle documenten van Bosboom-Toussaint in het Letterkundig Museum de Catalogus.

4. Toeristische route

In het boek Hier begint de victorie, uitgebracht ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van Uitgeverij Conserve, wordt onder meer een wandeling door literair Alkmaar beschreven. Op de website Wandelen in Nood-Holland is daarvan een verkorte weergave te vinden. De wandeling start bij de bibliotheek aan de Gasthuisstraat en voert onder meer langs de huizen aan de Mient en de Bierkade waar Bosboom-Toussaint heeft gewoond.

5. Websites