Cyriel Buysse Erfenis
Cyriel Buysse Erfenis
1. Genootschappen en werkgroepen
Cyriel Buysse Genootschap
In 1982 werd op initiatief van Guy Buysse, kleinzoon van Cyriel Buysse, een herdenking georganiseerd ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van het overlijden van zijn grootvader. Op de website van het Cyriel Buysse Genootschap is te lezen dat deze herdenking bestond uit een tentoonstelling in Antwerpen (AMVC) en Gent en de publicatie van een biografische kroniek in de vorm van een fotoalbum. Zij viel samen met de voltooiing van de zevendelige uitgave van het Verzameld werk van Buysse. Korte tijd later kregen de plannen voor een Cyriel Buysse Genootschap dat de belangstelling voor zijn werk en voor de studie ervan wil stimuleren, vaste vorm.
Dat genootschap werd op 23 april 1983 opgericht in Deurle (bij Gent), in het huis van Maddy Buysse, de weduwe van Cyriels zoon René Buysse. De statuten verschenen op 1 december 1983 in het Belgisch Staatsblad. De doelstelling: ‘de nagedachtenis te bestendigen van de schrijver Cyriel Buysse, en alles wat daarmede rechtstreeks of onrechtstreeks verband houdt’.
Met de organisatie van tweejaarlijkse colloquia en sinds 1985 vooral met de uitgave van het jaarboek Mededelingen van het Cyriel Buysse Genootschap geeft het Genootschap concrete vorm aan zijn doelstellingen: een regelmatige publicatie van zowel onuitgegeven teksten van Buysse als oorspronkelijke artikelen en documenten, met name brievenbestanden, die de kennis van zijn werk, zijn persoon en zijn omgeving in brede zin bevorderen. Enkele kronieken hieruit zijn ook op de website te lezen. Het jaarboek wordt gratis toegestuurd aan de leden. Het lidmaatschap kost voor een actief lid 15 euro, en voor een zogenaamd steunend lid minimaal 25 euro.
Heemkundige Kring Het Land van Nevele
Net als zijn tante Virginie Loveling is Cyriel Buysse geboren te Nevele. De in 1970 opgerichte Heemkundige Kring Het Land van Nevele besteedt dan ook regelmatig aandacht aan zijn persoon en werk, onder meer in de reeks Monografieën van de heemkundige kring Het Land van Nevele. Daarin verscheen onder meer Cyriel Buysse 1859-1932: tentoonstelling over zijn Nevelse periode (1859-1896) van A. Janssens, J. Luyssaert en J. van de Casteele, de catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling (januari 1983). Het Land van Nevele, het driemaandelijks tijdschrift van de heemkundige kring, bevat met enige regelmaat bijdragen over Cyriel Buysse en zijn wereld. Bij zijn 150ste geboortedag in 2009 verschenen twee themanummers: in maart Alice Buysse: een leven vol engagement (Alice was de zus van de auteur) door Stefaan De Groote en Bart D’hondt en in december Poesele en Poeselaars in het leven en werk van Cyriel Buysse: een gepeinz door André Bollaert, de integrale tekst van een lezing.
Naar aanleiding van die 150ste geboortedag in 2009 stelde de Heemkundige Kring in samenwerking met het Cyriel Buysse Genootschap de tentoonstelling Mijnheer Cyriel samen. Die omvat meer dan twintig panelen, met foto’s en teksten over onder meer het Nevele uit de negentiende eeuw, de sociale toestanden van toen, de families Buysse en Loveling in Nevele, het leven en werk van de auteur zelf, tijdgenoten van Buysse als Maurice Maeterlinck en Emile Claus en het naturalisme.
Het is een reizende tentoonstelling die al in verschillende bibliotheken te zien was. Bibliotheken, scholen en culturele verenigingen kunnen de tentoonstelling (22 panelen in metalen kaders van 2,10 m hoog en 1,90 m breed, met verlichtingsarmaturen) nog altijd tegen een borgsom van 250 euro lenen. Meer gegevens zijn te vinden op de website van de heemkundige kring.
Werkgroep 150 jaar Cyriel Buysse
Voor de viering van de 150ste geboortedag van de schrijver werd door de Culturele Raad van Nevele de werkgroep 150 jaar Cyriel Buysse ingesteld. In dat jubileumjaar werd de start gegeven van de toeristische en culturele ontplooiing van het Buyssedorp Nevele als ‘een boeiend landschap met een waardevol erfgoed’. De werkgroep gaf daaraan invulling door de organisatie van tal van activiteiten, waaronder lezingen, diashows, wandelingen, toneelopvoeringen en filmvoorstellingen, historische maaltijden en een koetsentocht en paardenwijding.
2. Monumenten en gedenkplaatsen
Monument marktplaats, Nevele
Als afsluiting van 150 jaar Cyriel Buysse werd op 19 februari 2010 op het marktplein in Nevele een monument ter ere van de schrijver ingehuldigd. Het kunstwerk werd ontworpen en uitgevoerd door kunstenaar Stief Desmet uit Deinze. Een provinciale keuzecommissie selecteerde zijn werk uit een aantal inzendingen van verschillende kunstenaars uit Vlaanderen en Nederland.
In zijn concepttoelichting lichtte de kunstenaar zijn ontwerp als volgt toe: ‘Buysse, schrijvend aan een vierpotige schrijftafel, bevindt zich hoog boven de sokkel die een homp Vlaamse klei voorstelt. Slechts één van de tafelpoten steekt in die Vlaamse ondergrond. De drie andere poten zijn doorgezaagd en zweven in de lucht, in hogere sferen. Zij staan voor de schrijver die zich zelf dankzij zijn buitenlandse reizen en zijn kennis van kunst en literatuur in het algemeen uit het eerder bekrompen Vlaamse plattelandsmilieu heeft losgewerkt. Het monument geeft de indruk alsof Buysse als schrijver vanuit een verheven positie op het leven van de mensen onder zich neerkijkt. Hij kon zich dat permitteren want als schrijver moest hij nooit schrijven om den brode. Financiële zorgen had hij niet. Hij behoorde van huis uit tot een bevoorrechte stand. Als lid van de bevoorrechte klasse respecteerde hij de bestaande sociale orde. Hij liet zich door het gewone volk altijd als Mijnheer Cyriel aanspreken. De drie in de lucht zwevende tafelpoten van het beeld van Stief Desmet laten uitschijnen dat Cyriel Buysse vooral deze burgerlijke schrijver was. Slechts één tafelpoot rust op de grond. Wat aangeeft dat hij in veel geringere mate een volksverbonden Vlaming, een socialist of een wereldverbeteraar was. Het kunstwerk typeert in de eerste plaats de elitaire burgerman –schrijver, die vanuit zijn ivoren toren, zijn molenhuis in Deurle, zowel de werkmensen en de boeren als de dorpsnotabelen en de hogere burgerij heeft uitgebeeld.’
Gedenkplaat Cyriel Buyssestraat 38, Nevele
Cyriel Buysse woonde van 1865 tot 1896 in het huis met nummer 38 in de huidige Cyriel Buyssestraat. Hier herinnert een bronzen muurplaat aan de schrijver. Zijn vader begon er in 1865 de cichoreifabriek Buysse-Loveling. Buysse leerde er werken en was later bestuurslid van de fabriek. Na grondige restauratie kregen de bedrijfsgebouwen een nieuwe bestemming, maar het woonhuis bestaat nog en is nu een notariswoning.
3. Archieven, bibliotheken en musea
Letterkundig Museum, Den Haag
De meeste brieven en handschriften van Cyriel Buysse bevinden zich in de collectie van de Vlaamse zusterinstelling van het Letterkundig Museum, Het Letterenhuis in Antwerpen. In de collectie van het Letterkundig Museum bevinden zich wel brieven van Buysse aan onder anderen J. Greshoff, Frans Coenen en Top Naeff. De collectie bevat tevens diverse handschriften, bijvoorbeeld van de bundels Oorlogsvizioenen en Lente.
Zie voor een overzicht van alle documenten van Cyriel Buysse in het Letterkundig Museum de Catalogus.
Cyriel Buyssecentrum
Sinds het jubileumjaar 2009 is er sprake van het voornemen een Cyriel Buyssecentrum op te richten, zonder dat er al concrete plannen lijken te zijn. Van 13 september tot 31 december 2009 was de reizende tentoonstelling Mijnheer Cyriel te zien ‘in het nog op te richten Cyriel Buyssecentrum’.
Letterenhuis, Antwerpen
Het Letterenhuis bezit een rijke collectie Cyriel Buysse, met foto’s, films, brieven, affiches, documenten, handschriften, eremetalen, iconografie, knipsels, liederen, menu's, necrologia, opnamen, spelprogramma’s en voorwerpen.
Het Letterenhuis beschikt sinds 1996 over de databank Agrippa, ontwikkeld in samenwerking met de universiteit Antwerpen. In Agrippa is op te zoeken over welke personen, verenigingen en onderwerpen het Letterenhuis documentatie- en archiefmateriaal bezit. Ook kan worden gezocht in de deelcatalogi affiches, brieven, foto’s, handschriften en iconografie.
Het zoeken op Cyriel Buysse geeft het volgende resultaat:
Brieven:
Affiches:
Schilderijen:
Tekeningen:
Beelden:
Prenten:
Wanneer bij een zoekresultaat de omschrijving ‘Foto’ staat, kan het resultaat worden bekeken.
Universiteitsbibliotheek, Gent
De Universiteitsbibliotheek in Gent bewaart onder meer de briefwisseling van Rosa Rooses aan Cyriel Buysse (april 1892-mei 1893). Het gaat om 56 brieven in een kartonnen doos en een oranje koekjestrommel, waarin ze oorspronkelijk werden bewaard. De briefwisseling is in 1982 uitgegeven door Ada Deprez onder de titel Een idylle in de late negentiende eeuw: Rosa Rooses' brieven aan Cyriel Buysse.
Museum van Deinze en de Leiestreek, Deinze
In het Museum van Deinze en de Leiestreek hangt een schilderij van Cyriel Buysse. Dit schilderij (olie op doek, 55 x 46 cm) is omstreeks 1924 gemaakt door Emile Claus.
Museum Rietgaverstede, Nevele
Het Museum Rietgaverstede in Nevele, de schatkamer van de geschiedenis van Nevele, heeft ook een letterkundige afdeling. Daar worden onder meer 24 manuscripten van Cyriel Buysse tentoongesteld en ook zijn piano, ijsschaatsen en keramieken boekensteuntjes.
Vlasmuseum, Kortrijk
Fotografe Tania Desmet stelde de tentoonstelling Kijken met Cyriel Buysse samen. Daarin laat ze de hedendaagse wereld zien door de ogen van Buysse. Haar reis bracht haar in Frankrijk, Nederland, Spanje, Marokko, Groot-Brittannië en de VS, maar natuurlijk ook langs de vlasvelden van de Golden River. De tentoonstelling is tot en met 1 mei 2011 te zien in het Vlasmuseum in Kortrijk. Naar aanleiding daarvan organiseren het Vlasmuseum en de Kortrijkse bibliotheek een drietal activiteiten, waaronder de vertoning van drie Buysse-verfilmingen op de Erfgoeddag, 1 mei 2011.
4. Media
Algemeen
Het werk van Buysse is veelvuldig verfilmd. Op de website van het Cyriel Buysse Genootschap is een chronologische lijst ‘Film en televisie’ opgenomen. Die begint met de enige bewegende beelden die van Buysse bewaard zijn gebleven: de huldiging in het Brusselse stadhuis door de Vereniging van Letterkundigen op 27 oktober 1929 naar aanleiding van zijn 70ste verjaardag. ‘Buysse zelf – éminence grise, elegante witte foulard op de donkere overjas – komt de stadhuispoort uit wandelen, loopt op de camera toe en poseert met hoge hoed. Op een wenk van iemand buiten beeld zet hij de hoed af en wacht geforceerd glimlachend tot de operateur “uitgedraaid” is.’ Het gedeelte van dit filmpje met Buysse is in de eregallerij te zien in de ‘Mediabank’.
In 1963 werd een opvoering van het toneelstuk Het gezin Van Paemel op de Vlaamse televisie uitgezonden. Het was een televisieopname van de toenmalige BRT van een opvoering van het toneelstuk uit 1903 door het gezelschap van de KVS in Brussel. In het overzicht op de website van het Cyriel Buysse Genootschap is daarover te lezen: ‘De primitieve registratie (zwart-wit) werd herhaaldelijk heruitgezonden en werd vooral door de meesterlijke vertolking van Robert Maes een stuk Vlaamse televisiegeschiedenis. Na de decennialange katholieke boycot van Buysses boeken betekende deze opname voor vele duizenden de onvergetelijke eerste kennismaking met zijn werk.’
Documentaire 'In de voetsporen van Cyriel Buysse'
In 1972 maakte Marc Galle een 45 minuten durende documentaire over Cyriel Buysse, uitgezonden door de BRT. De documentaire bestaat uit sfeerbeelden uit Nevele en Deurle en korte interviews. De fragmenten uit het werk worden gelezen door Julien Schoenaerts. In de documentaire was ook het hiervoor genoemde filmpje bij zijn zeventigste verjaardag opgenomen.
Televisiefilms
Lente
In januari 1983 werd door de BRT in de reeks Made in Vlaanderen de televisiefilm Lente uitgezonden. De 55 minuten durende verfilming van deze novelle uit 1907 werd lovend ontvangen. ‘De film is er een bewijs van, dat de Vlaamse televisie in de eigen Vlaamse literatuur duidelijk voldoende en gepaste stof kan vinden, die in het nieuwe, hedendaagse medium prachtig tot leven kan worden gewekt. Naar een scenario van Rudy Geldhof en onder regie van Dré Poppe is het namelijk een van de meest gave tv-bewerkingen die een Vlaams literair werk al heeft gekregen. Dit fijne verhaal is uitgewerkt tot een vertederend, licht-ironisch, min of meer poëtisch filmwerkje dat zowel het literaire stukje alsook het filmmedium zelf eer aandoet.’ (Cyriel Buysse Genootschap)
In 2006 werd de novelle opnieuw verfilmd, ditmaal onder de titel Ten huize Goetgebuer.
Tantes
Voor de BRT-reeks Made in Vlaanderen werd in 1984 eveneens Tantes, de roman uit 1924, verfilmd tot een televisiefilm van circa een uur.
Van arme mensen
In 1985 kwam de BRT met een derde televisiefilm naar werk van Cyriel Buysse: de bundel Van arme mensen uit 1901 werd verfilmd onder de titel Van Gruten Broos.
Het gezin Van Paemel
Het gezin van Paemel, het hiervoor al genoemde toneelstuk uit 1903, werd in 1987 voor televisie verfilmd door regisseur Paul Cammermans. Het scenario was mede geschreven door Hugo Claus en Jan Blokker. De film, een groot succes in de Vlaamse bioscopen, werd in 1987 bekroond met de André Cavens-prijs voor de beste Belgische film. De film van 100 minuten werd in 2004 op dvd uitgebracht in de reeks VRT Klassiekers, met diverse extra’s.
Bolleken
De roman Bolleken (1906) werd in 1988 verfilmd, opnieuw in de BRT-reeks Made in Vlaanderen.
5. Toeristische routes
Cyriel Buyssewandeling in Nevele
In Nevele is een wandeltocht van 11,5 km uitgezet rond persoon en werk van Cyriel Buysse. De route daarvan is te vinden op de website van de gemeente Nevele. De wandeling is met vijf andere wandelingen opgenomen in de brochure Wandelen in Nevele. Bij elke wandeling hoort een nauwkeurige routebeschrijving en een beknopte uitleg bij de belangrijkste bezienswaardigheden die op het plan van de wandelroutes zijn aangeduid met een nummer.
Veel eerder is in de reeks Monografieën van de heemkundige kring Het Land van Nevele de aflevering Cyriel Buysse achterna: gids bij de Cyriel-Buysse-wandeling in het Land van Nevele van J. Taeldeman, J. Luyssaert en H. Goethals verschenen. Buyssewandelingen die in het jubileumjaar 2009 werden georganiseerd in Nevele zelf en ook in Deurne, Lotenhulle en Poelke worden kort beschreven in de brochure van de werkgroep 150 jaar Cyriel Buysse.
Nevellandroute
De Nevellandroute, een fietstocht van 48 km, doet het land van Cyriel Buysse en van de wielerfamilie Planckaert aan. Deze route voert door het kastelendorp Merendree, het aardbeiendorp Landegem en het mooie Hansbeke met zijn beschermde dorpskern en verkent de mysterieuze landerijen van Het Land van Nevele, ooit bestuurd door de beruchte Graaf van Hoorne, die op het schavot aan zijn einde kwam.
Op de grens van Leiestreek en Meetjesland
Op de website van Het Nieuwsblad wordt de fietstocht Op de grens van Leiestreek en Meetjesland beschreven. Die staat geheel in het teken van Buysse en zijn werk. De tocht begint in het Museum van Deinze en de Leiestreek in Deinze en eindig in het recreatiedomein De Brielsmeren en voert onder meer langs woningen waarin Buysse heeft gewoond en langs plekken die te maken hebben met zijn werk. Aan de basis van de route liggen de twee films van Peter De Kemel: Ten huize Goetgebuer en Aan de oevers van de Leie, naar de novelle Lente van Buysse. De prachtige filmlocaties inspireerden De Kemel om, samen met DK Entertainment en de VVV-Leiestreek, de fietsroute uit te werken en in de periode 18 mei t/m 19 september 2008 als zomerfietstocht aan te bieden. Met het oog daarop werd een brochure samengesteld.