Guido Gezellegenootschap

Op 4 november 1961 werd op initiatief van Albert Pelckmans, directeur van De Nederlandsche Boekhandel in Kapellen (in 1986 omgedoopt tot Uitgeverij Pelckmans), het Guido Gezellegenootschap opgericht. De doelstelling was het werk van Gezelle levend te houden en de studie ervan te bevorderen. Karel de Busschere was een van de medeoprichters, Stijn Streuvels was erevoorzitter. Toonaangevende Gezellianen uit Noord en Zuid als José Aerts alias Albert Westerlinck, Bernard Kemp, Frank Baur, René Lissens, Anton van Duinkerken, Gerard Knuvelder, Urbain van de Voorde en André Demedts bundelden daarin de krachten. De Gezellekroniek, met mededelingen en met bijdragen van de leden en van andere Gezellevorsers, werd de spreekbuis van het genootschap. De kroniek verscheen van 1963 tot en met 1987 achttien keer en werd in 1989 met Gezelliana van het Centrum voor Gezellestudie samengevoegd tot het halfjaarlijkse Gezelliana: kroniek van de Gezellestudie.

In 2011 bestaat het Gezellegenootschap vijftig jaar. Richtte het zich voorheen vooral op wetenschappers, waarbij het aantal leden beperkt werd gehouden, nu wil het een ruimer publiek aanspreken. Zonder de traditie van een forum voor wetenschappelijk onderzoek helemaal te verlaten, richt het zich met onder meer publicaties, lezingen, kleine tentoonstellingen en andere activiteiten ook tot geïnteresseerde lezers.

Het jubileum van het genootschap wordt op zaterdag 21 mei gevierd met een colloquium in het Grootseminarie in Brugge. Dat heeft als thema de plaats van Gezelle vandaag in de literatuurgeschiedenis, internationaal én in de Lage Landen. Piet Coutternier, voormalig voorzitter van het genootschap en spreker op het colloquium, is wat die plaats betreft niet al te hoopvol gestemd. In een gesprek met Frank Hellemans in Knack (7 april 2011) geeft hij aan dat het universitaire bedrijf vooral inzet op internationale topics en literatuurvorsers beloont die expliciet de internationale toer opgaan. Waar de Gezellestudie aan de Antwerpse universiteit vroeger door vier fulltime medewerkers werd ondersteund, is het nu nog uitsluitend vrijwilligerswerk. De academische overheid en de cultuurpolitici zouden geen interesse meer hebben in het literaire erfgoed, ook niet als het om iemand met de status van Gezelle gaat. De editie van Gezelliana die in mei verschijnt, zou wel eens de laatste kunnen zijn. Toch gelooft Coutternier dat het Gezellegenootschap ook over vijftig jaar nog zal bestaan.

Centrum voor Gezellestudie

Het Centrum voor Gezellestudie aan de Ufsia (Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius Antwerpen, in 2003 opgegaan in de Universiteit Antwerpen) is in 1966 opgericht door de professoren Jozef Boets en René Lissens. Boets was door zijn promotor José Aerts op het spoor gezet van de Gezellestudie. Het centrum, waarvan Piet Coutternier momenteel directeur is, beoogt het wetenschappelijk onderzoek te bevorderen van het werk van Gezelle, met bijzondere aandacht voor de raakpunten op het gebied van geschiedenis, linguïstiek, didactiek en volkskunde. 

Het onderneemt zelf fundamenteel onderzoek naar het werk van Gezelle en in een ruimer perspectief naar de geschiedenis van de Nederlandse letterkunde in Vlaanderen in de negentiende eeuw. De aandacht gaat uit naar kritische tekstuitgaven van poëzie, proza en brieven van Gezelle, de genetische studie van Gezelles poëzie, de biografie, tekstanalyse, poëticaal en intertekstueel onderzoek. Vanuit het werk van Gezelle is interesse gegroeid voor de literatuurhistorische en cultuurhistorische context en talrijke facetten van de geschiedenis van de literatuur in Nederland en Vlaanderen in de negentiende eeuw, zoals de geschiedenis van het boek en de uitgeverij.

Het centrum heeft een gespecialiseerde bibliotheek, een uitgebreid microfilmarchief en een verzameling documenten, archivalia en iconografie. De bibliotheek en de documentatie zijn toegankelijk voor literaire onderzoekers. Het publiceert een reeks ‘Teksten en Studiën’, was van 1970 t/m 1986 uitgever van Gezelliana: [mededelingen van het] Centrum voor Gezellestudie en is sinds 1989 de uitgever van Gezelliana: kroniek van de Gezellestudie, dat de wetenschappelijke Gezellestudie wil stimuleren in interdisciplinair perspectief. De nadruk ligt op een veelzijdige lectuur en een grondige studie van het literaire werk van Gezelle in de historische en culturele context van de negentiende eeuw. De bijdragen zijn niet alleen bestemd voor Gezellespecialisten maar voor iedereen die geïnteresseerd is in het hedendaagse literatuuronderzoek. Samen met het Guido Gezellearchief van de Openbare Bibliotheek Brugge onderhoudt het centrum een website met algemene informatie over Gezelle en met de resultaten van eigen onderzoek (zie bij Guido Gezellearchief).

Guido Gezellekring

De Guido Gezellekring, in 1989 opgericht door Jozef Boets en Bertrand Denys, probeert de kennis van het werk en de persoon van Guido Gezelle uit te breiden en uit te diepen. Het geeft daartoe onder meer Rijmtijd uit, een tijdschrift voor en van liefhebbers van zijn werk. ‘Het staat open voor alwie de vrucht van zijn persoonlijk “bezig” zijn met Gezelles poëzie - in de ruimste zin van het woord - wil kenbaar maken aan medeleden en andere lezers, en voor wie eventueel ook in dialoog wil treden over aspecten ervan die tegenwoordig de geesten kunnen boeien.’ Een kleine bloemlezing uit het tijdschrift is te vinden op de website van de Gezellekring.

De kring organiseert ook activiteiten, waaronder Gezelledagen. Naar aanleiding van het feit dat het in 2008 precies 150 jaar geleden was dat Kerkhofblommen verscheen, werd op 10 mei 2008 een bezoek gebracht aan Staden (waar Gezelles leerling Eduard Vandenbussche in 1858 werd begraven) en aan het kasteel in Houthulst, dat in juni 1880 door Gezelle werd bezocht. Voor 2001 is een bezoek aan het vernieuwde Gezellemuseum gepland. Het lidmaatschap van de kring, inclusief het abonnement op Rijmtijd, is 14 euro voor een gewoon lid en 18 euro voor een steunend lid.

Beeld Guido Gezelleplein, Brugge

In zijn geboorteplaats Brugge staat een bronzen beeld van Guido Gezelle, dat op 4 mei 1930 in aanwezigheid van onder meer de koning en koningin en de Brugse bisschop werd onthuld. Het is gemaakt door Jules Lagae (1862-1931). Het plein waar het beeld zich bevindt, is naar de schrijver vernoemd.

Met zijn naar het leven getekende beelden van Gezelle (zie hieronder ook het borstbeeld in Kortrijk) heeft Lagae een belangrijke rol gespeeld bij de verspreiding van het romantisch-idealistisch image van Gezelle, zoals die zich tussen 1897 en 1930 heeft voltrokken, aldus Piet Coutternier in ‘Guido Gezelle. Wisselende beelden van een dichter’. Aan de onthulling was een stevige controverse voorafgegaan. De keuze voor Lagae was tegen de zin van August Vermeylen, voorzitter van het gedenktekencomité, en nog meer tegen die van de modernist Henry van de Velde, oorspronkelijk aangesteld als ontwerper van de architecturale vormgeving van een complex voor een modern Gezellemonument. Hij vond het beeld van Lagae te ‘conventioneel, te zeer bewogen, te naturalistisch’. Zelf dacht hij aan een monumentaal, abstract beeld in een geheel van terrassen, tuinen, trappen, ommuurde perken rond een waterspiegel, als abstract symbool zonder referentie naar een vijver die in Gezelles poëzie bezongen en vereeuwigd zou zijn geweest. Onder impuls van Gezellebiograaf Aloïs Walgrave werd hij uit de commissie weggestemd en mét hem het project dat door Walgrave en de zijnen werd afgedaan als ‘oostersch gedoe’, een ‘pretentieuzen boel’, vreemd aan de Vlaamse geest.

Gevelsteen aan het Guido Gezellemuseum, Rolweg 64, Brugge

In het huis aan de Rolweg 64 te Brugge, waar Guido Gezelle op 1 mei 1830 werd geboren, is tegenwoordig het Guido Gezellemuseum gevestigd. Op het huis herinnert een gevelsteen aan de geboorte van Gezelle.

Grafmonument Brugs Kerkhof, Kerkhofblommenstraat, Assebroek

Op ruim een kilometer van de historische binnenstad van Brugge ligt het Brugs Kerkhof. Toen eind achttiende eeuw het begraven van de doden om hygiënische redenen in de binnenstad werd verboden, kocht de stad een stuk grond aan in het landelijke Assebroek. Op de begraafplaats zijn heel wat bekende Bruggelingen begraven. Tot de opvallende monumenten behoort het grafmonument van Gezelle.

Borstbeeld voor de Onze-Lieve-Vrouwekerk, Kortrijk

Bronzen borstbeeld uit 1894 door Jules Lagae aan de noordzijde van de Onze-Lieve Vrouwe kerk aan de Groeningestraat in Kortrijk, waar Gezelle tussen 1872 en 1889 onderpastoor van de parochie was. Het borstbeeld, destijds vooral gewaardeerd omdat het zo gelijkend was, aldus Piet Coutternier, werd in 1903 als herinneringsmonument te Kortrijk geplaatst en op 22 september 1921 ook in de collegedreef van het Kleinseminarie te Roeselare, als sluitstuk van de wederopbouw na de zware vernielingen in de Eerste Wereldoorlog. Het was naar het leven geboetseerd, zoals Aloïs Walgrave het later in een brief aan August Vermeylen omschreef, van een kunstenaar ‘die oudst en best Gezelle's beeld in hoofd en handen droeg, met wiens werk Gezelle’s wezen is samengegroeid…’

Grafmonument voor de ouders van Guido Gezelle, Heule

Bij de dorpskerk van Heule staan twee monumenten. Het ene is een monument voor de gesneuvelden in de beide wereldoorlogen, het andere een grafmonument voor de ouders van Guido Gezelle. Het werd opgericht in 1961 op de plaats waar ze begraven lagen (in de volksmond het Hoveke) en is een werk van Lucien van Parijs uit Gentbrugge.

Marmeren gedenkplaat, Poeke

Guido Gezelle was tussen 1855 en 1860 regelmatig te gast in Poeke, een deelgemeente van Aalter. Hij verbleef er in een klooster en in het huis in de Ruiseleedestraat van het gezin van notaris Van Doorne, wiens zoon Hendrik een leerling van hem was aan het Kleinseminarie te Roeselare. In de tuin van het gezin, recht tegenover de kerk, stond een treurbeuk. Die beuk, inmiddels 150 jaar oud en met een breed uitwaaierende kroon, staat op de lijst van de Vlaamse overheid met te beschermen levend erfgoed. Hij werd door Gezelle beschreven in het gedicht ‘Poeke’ dat op een marmeren gedenkplaat bij de kerk is aangebracht.

Guido Gezellemuseum, Brugge

Van 1828 tot 1849 woonde het gezin Gezelle (vader, moeder en vijf kinderen) in een deel van een huis aan de Rolweg 64 in Brugge. Vader Gezelle was als hovenier in dienst bij de eigenaar van het huis, wijnhandelaar Theodore Van de Walle. In dat huis werd Guido Gezelle in 1830 geboren.

De op 18 juni 1926 opgerichte Vereniging Gezelle-Museum sloot een overeenkomst met de stad Brugge die het geboortehuis en de tuin aankocht en enkele kamers ter beschikking van de vereniging stelde. Op 14 september 1926 werd het museum officieel ingewijd, waarna het in de lente van 1927 werd geopend. Elisa Lateur, de zus van Frank Lateur (Stijn Streuvels) en een nicht van Gezelle, werd de eerste huisbewaarster. De eerste conservator, priester Paul Allossery (1875-1943), legde de basis voor een collectie handschriften, eerste drukken, vertalingen en memorabilia.

Na het overlijden van Allossery in 1943 werd het museum steeds meer verwaarloosd. De vochtigheid bedreigde de aanwezige documenten en het archief werd onoverzichtelijk. Nadat in 1971 de Vereniging Gezelle-Museum was ontbonden, kocht de stad ook de inhoud van het museum en bracht de documenten onder in de stadsbibliotheek waar ze beter bewaard en geordend kunnen worden. Ze behoren thans tot de collectie van het Guido Gezellearchief dat een onderdeel is van de Openbare Bibliotheek Brugge. Na de restauratie van het geboortehuis werd het museum op 12 juli 1976 heropend. In 1982, 1999 en 2011 werd het museum geheel opnieuw ingericht, met tussendoor kleinere ingrepen in de opstelling. Het beheer van het museum is in 1985 overgedragen aan de Stedelijke Musea, de tuin wordt door de Groendienst van de stad Brugge onderhouden volgens de prin­cipes van het biologisch tuinieren.

Na de recente volledige herinrichting is het museum, dat nu officieel Bruggemuseum-Gezelle heet, sinds 30 april 2011 weer geopend. Het werk van de dichter vormt het uitgangspunt van de nieuwe opstelling. Het museum laat de bezoeker daarmee kennismaken aan de hand van vijf thema’s: natuur, religie, taal- en volkskunde, vriendschap en traditie en vernieuwing. Per thema zijn teksten geselecteerd die niet alleen het thema maar ook de evolutie in het werk van Gezelle weergeven en wordt een aantal objecten of foto’s uit de digitale collectie van het Guido Gezellearchief gepresenteerd. De permanente opstelling beslaat drie museumzalen. Het museum beschikt ook over een ruimte voor tijdelijke tentoonstellingen. Daar is vanaf 30 april de tentoonstelling ‘Gezelle in vertaling’ te zien, opgezet naar aanleiding van het 50-jarig bestaan van het Guido Gezellegenootschap. Het museum is dagelijks geopend van 09.30 tot 12.30 uur en van 13.30 tot 17 uur, behalve op maandag.

In de aanloop naar het jubileumjaar 1930, Gezelles honderdste geboortejaar, besloot Caesar Gezelle het archief vrij te geven. Geleidelijk aan droeg hij de stukken over aan het Gezellemuseum, waar na zijn dood in 1939 ook de laatste stukken uit het familiearchief terechtkwamen. De collectie waarover het Gezellearchief de beschikking kreeg, die door de zorgen van Paul Allossery al was uitgebreid, werd naar aanleiding van het Gezellejaar 1999 nog verder uitgebreid doordat de stad Brugge een belangrijke collectie handschriften en documenten verwierf uit het bezit van de Gentse verzamelaar Jean De Coene (1923-1997). Die had de hand kunnen leggen op de Gezelliana uit de nalatenschap van Eugeen Van Oye.

Aan het eind van dat jaar 1999 dienden de Openbare Bibliotheek Brugge en het Centrum voor Gezellestudie bij het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (F.W.O.) van de Vlaamse Gemeenschap een project in om de literaire nalatenschap van Gezelle die bewaard wordt in het Gezellearchief op een wetenschappelijk verantwoorde manier te ontsluiten en via een website ter beschikking te stellen van zowel het gespecialiseerde als het brede publiek. Bovendien werd een inspanning geleverd om de documenten zelf op een goede manier op te bergen en te bewaren en indien nodig te restaureren. Het Gezellearchief is bijna volledig ontsloten en werd voor een groot gedeelte gedigitaliseerd. De Guido Gezellewebsite wordt nog voortdurend bijgewerkt.

Guido Gezellearchief, Brugge

Het Guido Gezellearchief in de Openbare Bibliotheek Brugge kreeg, zoals hierboven vermeld, in 1971 de beschikking over de documenten van het Guido Gezellemuseum, bestaande uit ‘stapels poëziehandschriften, talrijke brieven, hopen filologische notities en heel wat andere documenten…’ De kern wordt gevormd door het oeuvre van Gezelle: zijn poëzie- en prozahandschriften, alsook de archiefstukken met betrekking tot zijn activiteiten als leraar, redacteur en priester en de volks- en taalkundige verzamelingen, waaronder de Woordentas met 150.000 taalkundige fiches. Ook bevat het archief heel wat minder bekend materiaal, dat de verschillende aspecten van het negentiende-eeuwse Vlaamse kerkelijke, culturele en politieke leven belicht. De correspondentie van Gezelle uit de jaren 1854-1899 bestaat uit een 400-tal brieven van hemzelf en circa 7.000 brieven afkomstig van familie, vrienden, kennissen, missionarissen en andere correspondenten.

Na de dood van Gezelle was zijn neef Caesar Gezelle (1875-1939) er de erfgenaam van geworden. Op de site van het Gezellearchief is te lezen dat Stijn Streuvels in zijn familiekroniek over de Gezelles beschrijft hoe Caesar tijdens de oorlog het archief in Vlaanderen achterliet. De plichtsbewuste priester Lodewijk De Wolf redde het uit het puin en bezorgde het terug aan de rechtmatige eigenaar.

Letterenhuis, Antwerpen

Het Letterenhuis bezit een rijke collectie Guido Gezelle, met onder meer foto’s, films, brieven, affiches, documenten, handschriften, iconografie en knipsels.

Het Letterenhuis beschikt sinds 1996 over de databank Agrippa, ontwikkeld in samenwerking met de universiteit Antwerpen. In Agrippa is op te zoeken over welke personen, verenigingen en onderwerpen het Letterenhuis documentatie- en archiefmateriaal bezit. Ook kan worden gezocht in de deelcatalogi affiches, brieven, foto’s, handschriften en iconografie.

Het zoeken op Guido Gezelle geeft het volgende resultaat:

Brieven:

• 411 beschrijving(en) van 480 brief/brieven door Guido Gezelle
• 3579 beschrijving(en) van 3788 brief/brieven aan Guido Gezelle
• 36 beschrijving(en) van 36 brief/brieven over Guido Gezelle

Affiches:

• 38 affiche(s) m.b.t. Guido Gezelle
  

Foto's:

• 13 foto('s) van Guido Gezelle
• 18 foto('s) in verband met Guido Gezelle

Handschriften:

• 23 handschrift(en) van Guido Gezelle
• 2 muziekhandschrift(en) op tekst van Guido Gezelle
• 27 handschrift(en) over Guido Gezelle
• 3 handschrift(en) van vertalingen van Guido Gezelle

Schilderijen:

• 4 geschilderd(e) portret(ten) van Guido Gezelle

Tekeningen:

• 5 getekend(e) portret(ten) van Guido Gezelle
• 1 tekening(en) in verband met Guido Gezelle

Beelden:

• 13 beeld(en) van Guido Gezelle

Prenten:

• 4 prent(en) met een afbeelding van Guido Gezelle
• 4 prent(en) in verband met Guido Gezelle

Familierelatie(s):

• Gezelle, Florence: 1847 - 1917 (zuster)
• Gezelle, Louise: 1834 - 1909 (zuster)
• Gezelle, Pier-Jan: 1791 - 1871 (vader)
• Gezelle, Romaan: 1832 - 1899 (broer)
• Streuvels, Stijn: 1871 - 1969 (neef)

Wanneer bij een zoekresultaat de omschrijving ‘Foto’ staat, kan het resultaat worden bekeken. 

Behalve op ‘Gezelle, Guido: 1830-1899’ kan ook worden gezocht op:

• Commissie voor het gedenkteken [Guido Gezelle]
• Gezelle, Caesar: 1875-1939
• Gezelle, Dymphna
• Gezelle, Guido (familie)
• Gezelle, Guido (ouders)
• Guido Gezelle-Genootschap

Letterkundig Museum, Den Haag

Het Letterkundig Museum bezit enige vertalingen van Gezelles werk, onder andere van de hand van Elisabeth Augustin, en een aantal foto’s.

Zie voor een overzicht van alle documenten van Guido Gezelle in het Letterkundig Museum de Catalogus.

KADOC, Leuven

Het KADOC, Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving, een interfacultair centrum van de Katholieke Universiteit Leuven, bezit de dossiers die zijn geschonken door Jozef Boets. Gezelle is daarin prominent aanwezig. De correspondentie belicht het onderzoeksmilieu en de contacten van de Gezellevorser met andere literatuuronderzoekers, drukkers, uitgevers, lezers, recensenten, media, leden van de Gezellekring en het Gezellegenootschap. Zijn archief is na toestemming toegankelijk. 

Universiteitsbibliotheek, Antwerpen

Tot de Historische Collecties van de Antwerpse Universiteitsbibliotheek behoren de boeken gedrukt vóór 1801. Later werd de verzameling uitgebreid met diverse schenkingen, bulkaankopen en aankopen op veilingen en in antiquariaten. Zwaartepunten in de collectie zijn literatuur en geschiedenis van de Lage Landen, klassieke auteurs uit de Grieks-Romeinse oudheid, Jesuitica, oude cartografie en rechtsgeschiedenis. Opgenomen zijn ook collecties van voorheen zelfstandige departementsbibliotheken als het Centrum voor Gezellestudie.

Guido Gezelle-wandeling, Brugge

Gezelle bracht het grootste deel van zijn leven in zijn geboorteplaats Brugge door. Hier leidt een Guido Gezelle-wandeling langs plaatsen die met de dichter te maken hebben. De wandeling door het Gezellekwartier, waar meer wandelingen langs voeren, gaat langs verschillende grote en kleine monumenten.

Gezelle en Brugge

Op de website van het Guido Gezellearchief is de plattegrond te vinden van een wandeling die door het Brugge van Gezelle voert.

Gezelle en Kortrijk

Op diezelfde website wordt de plattegrond aangeboden van een wandeling door het Kortrijk van Gezelle.

• Website Guido Gezellearchief
• Universität Wien – Literatur in Kontext: Guido Gezelle
• Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren: Guido Gezelle
• Literatuurgeschiedenis.nl: Guido Gezelle
• Literatuurplein: Guido Gezelle
• Letterkundig Museum: Guido Gezelle
• Wikipedia: Guido Gezelle
• Bibliografie op de website van de Universiteit van Amsterdam

Veel van de foto's op deze pagina zijn gemaakt door de fotografische dienst van de Stad Brugge en zijn hier met dank overgenomen.