Hendrik Conscience Erfenis

Ga direct naar de inhoud, het zoekveld of het hoofdmenu.

Hendrik Conscience Erfenis

1. Jubileumjaar Conscience

Op 3 december 2012 is het precies tweehonderd jaar geleden dat Hendrik Conscience werd geboren. De verenigingen Gilde van Baas Gansendonck en Marnixring 'De Loteling' laten dit niet ongemerkt voorbijgaan, en vieren het jubileumjaar uitgebreid in Schilde.

Verspreid over 2012 worden er tien evenementen georganiseerd. Denk bijvoorbeeld aan een literair ontbijt, de fietszoektocht Baas Gansendonckroute (zie bij Toeristische routes), een concert, een toneelopvoering (De Loteling), een midzomernachtwandeling, een poppentheater en een slotconcert. Van 3 april tot 21 mei 2012 was in Museum Albert van Dyck de tentoonstelling 'Hendrik Conscience en de loting' te zien, over het fenomeen van de conscriptie en de loting in de sociale context van het begin van de negentiende eeuw.

Zie voor meer informatie de website over het jubileumjaar.

In mei 2011 werd bovendien bekend dat er in Schilde een standbeeld van Conscience zal worden onthuld. Lees het nieuwsbericht op de website van Nieuwsblad.be. Het monument zal op 9 september 2012 worden gepresenteerd. Het wordt een levensgroot bronzen beeld, gemaakt door beeldhouwer Wilfried Pas. De kunstenaar maakte eerder beelden van andere Vlaamse schrijvers, zoals Willem Elsschot en Paul van Ostaijen.

2. Genootschappen en stichtingen

Gilde van Baas Gansendonck

Het Gilde van Baas Gansendonck heeft de ambitie om de kennis over en de betekenis van Hendrik Conscience en zijn literaire werk te bevorderen. Dit gebeurt op een opmerkelijke manier, namelijk in de vorm van de reus 'Baas Gansendonck': een creatie van 4,25 meter hoog en 1,30 meter breed, die zijn opwachting maakt op verschillende festiviteiten. De reus is ontworpen op initiatief van Marnixring 'De Loteling' en is op 17 juni 2005 gedoopt. Sindsdien is hij te zien geweest op diverse feesten. Het Gilde organiseert ook andere activiteiten, zo is er de Baas Gansendonck-fietsroute en worden er zo nu en dan tentoonstellingen georganiseerd.

Marnixring 'De Loteling'

De Marnixring is een internationale serviceclub, die in 1968 in de Kalvaar in Voorde is opgericht door enkele vooraanstaande Vlamingen. Op de website is te lezen dat de naam Marnixring verwijst naar de 16e-eeuwse Filips van Marnix: 'Heer van Sint-Aldegonde, die in zijn persoonlijkheid de doelstellingen van onze vereniging belichaamt.' De Marnixring telt momenteel meer dan 1200 leden in Vlaanderen, Nederland, Frans-Vlaanderen en Zuid-Afrika. De activiteiten en projecten die worden georganiseerd liggen vooral op sociaal-cultureel gebied. De Marnixring bestaat op dit moment uit 57 ringen, en een daarvan is sinds oktober 2002 de ring 'De Loteling' in de omgeving van Antwerpen, genoemd naar het gelijknamige werk van Hendrik Conscience.

3. Monumenten en gedenkplaatsen

Beeld Sergeant De Bruynestraat, Blankenberge

Op een pleintje van de Sergeant De Bruynestraat in Blankenberge staat een stenen monument ter ere van Hendrik Conscience. De auteur bezocht deze badplaats regelmatig in de jaren zeventig van de negentiende eeuw. Het beeld van 190 cm hoog is in 1912 gemaakt door Gustaaf Pickery, ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van de schrijver.

Op de gemeentewebsite van Blankenberge is het volgende over dit beeld te lezen:

'Het monument vertoont een zeer gelijkend Conscienceportret alsook "een vlaamschen visscher, verslonden in lezing van een der talrijke verhalen van onzen grooten romanschrijver, met het opschrift: Hij leerde zijn volk lezen".'

Beeld Conscienceplein, Antwerpen

In Antwerpen is een heel plein naar de auteur vernoemd: het Conscienceplein. Op dit plein staat een standbeeld van beeldhouwer Frans Joris, dat op 13 augustus 1883 werd onthuld. Conscience kon zelf niet bij de inhuldiging aanwezig zijn vanwege ziekte; op 10 september van datzelfde jaar zou hij overlijden.

Gedenkzuil Schoonselhof, Antwerpen

Zes dagen na zijn dood werd Hendrik Conscience begraven op het Kielkerkhof in Antwerpen. Tijdens deze plechtigheid liet Peter Benoit de ‘Treur- en Triomfzang’ (ook wel ‘Conscience-cantate’ genoemd) uitvoeren, een compositie op een gedicht van Victor Alexis de la Montagne. Een ander opmerkelijk feit is dat uit elke Vlaamse provincie een schop aarde op de kist werd gestrooid, ‘opdat hij zou rusten onder een laag gemeenschappelijke Vlaamse grond’.

Bij het graf van Conscience werd op 19 september 1883 een gedenkzuil onthuld, gemaakt door beeldhouwer Frans Joris. Deze kunstenaar, die ook het beeld op het Conscienceplein ontwierp, won de wedstrijd die was uitgeroepen voor het ontwerpen van het grafmonument. Het monument bevat de welbekende tekst ‘Hij leerde zijn volk lezen’ en een opvallende leeuw.

Na de sluiting van het Kielkerkhof in 1936 werden de stoffelijke resten van Conscience en het monument in 1938 overgebracht naar begraafplaats Schoonselhof, dat wel het Antwerpse Père-Lachaise wordt genoemd. Hier liggen meerdere beroemde Vlaamse auteurs begraven (zie Toeristische routes).

4. Archieven, bibliotheken en musea

Letterkundig Museum, Den Haag

De meeste brieven en handschriften van Hendrik Conscience bevinden zich in de collectie van de Vlaamse zusterinstelling van het Letterkundig Museum, Het Letterenhuis in Antwerpen. Het Letterkundig Museum beheert wel een aantal prenten en foto’s van Conscience en enkele brieven: aan Samuel van den Bergh, Eliza van Calcar en aan Johannes Bosboom, de echtgenoot van schrijfster Bosboom-Toussaint.

Zie voor een overzicht van alle documenten van Hendrik Conscience in het Letterkundig Museum de catalogus van het museum.

Letterenhuis, Antwerpen

De aankoop van het literair archief van Hendrik Conscience door de stad Antwerpen in 1899 is van groot belang geweest voor het ontstaan van het huidige Letterenhuis. In 1912 werd, ter ere van de honderdste geboortedag van Conscience, met het materiaal uit de collectie een grote tentoonstelling ingericht. De tentoonstelling was een groot succes, en er ontstonden plannen voor een Conscience-museum. Dit museum is er nooit gekomen, maar wel werd hetarchiefmateriaal als vaste expositie ondergebracht in het Museum van de Vlaamsche Letterkunde. Dit museum is opgericht in 1933 en maakte een begin met het verzamelen van archiefmateriaal van andere Vlaamse schrijvers. Na de oorlog kreeg het de nieuwe naam Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (AMVC).

In 1959 verhuist het AMVC naar een nieuw gebouw in de Minderbroedersstraat, het huidige Letterenhuis. De handschriften van Conscience zijn te bewonderen in het Literatuurmuseum, zie een korte introductie in het Museumparcours.

Het Letterenhuis beschikt sinds 1996 over de databank Agrippa, ontwikkeld in samenwerking met de universiteit Antwerpen. In Agrippa is op te zoeken over welke personen, verenigingen en onderwerpen het Letterenhuis documentatie- en archiefmateriaal bezit. Ook kan worden gezocht in de deelcatalogi affiches, brieven, foto’s, handschriften en iconografie.

Het zoeken op Hendrik Conscience geeft het volgende resultaat:

Archiefbeschrijvingen

Archief van Hendrik Conscience

Aquarellen

Brieven

Handschriften

Schilderijen

Foto's

Prenten

Affiches

Beeldhouwwerken

Tekeningen

Documenten

1 document(en) in verband met Hendrik Conscience

Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

Sinds 17 mei 2008 staat de Stadsbibliotheek Antwerpen bekend onder de naam Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience. Die naam verwijst naar haar functie als bewaarbibliotheek van de stad Antwerpen en naar de locatie (op het Hendrik Conscienceplein).

Ook is er een aantal historische banden tussen de bibliotheek en de schrijver, zo is te lezen op de website van de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie (VVBAD): ‘Hendrik Conscience was een trouwe bezoeker op de oude locatie van de Stadsbibliotheek in een zaal op het Stadhuis. Met het oog op de komst van de Stadsbibliotheek werd het oude Jezuïetenplein omgedoopt tot Hendrik Conscienceplein. De opening van de nieuwe bibliotheek in 1883 ging gepaard met de onthulling van het beroemde standbeeld. In die tijd woonden de Stadsbibliotheek en de Volksbibliotheek nog onder één dak. De Volksbibliotheek verhuisde al snel en evolueerde in de daarop volgende decennia tot de Openbare Bibliotheek. Sindsdien werd de Stadsbibliotheek wel eens verward met de Openbare Bibliotheek waardoor bezoekers naar het foute adres kwamen. Om de verwarring voorgoed uit de wereld te helpen, verandert de Stadsbibliotheek haar naam nu dus in Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience.’

5. Media

Boekverfilmingen

In 1945 is Baas Gansendonck verfilmd, onder regie van Gaston Ariën, over een rijke herbergier uit de Kempen die door zijn eigen hoogmoed en arrogantie ten onder gaat. De roman uit 1850 was in 1929 al verfilmd als stille film, door Germain Baert.

De loteling is verfilmd door regisseur Roland Verhavert (1973). Auteurs waren onder meer Jan De Cleir (Jan Braems), Ansje Beentjes (Katrien), Gaston Vandermeulen (Grootvader), Aimé Anthoni, Guido Claus (Boer) en Idwig Stéphane(Korporaal).

De Leeuw van Vlaanderen is verfilmd in 1983. Regisseur was Hugo Claus, hij schreef ook het scenario. Auteurs waren onder meer Jan Decleir (Jan Breydel), Julien Schoenaerts (Pieter de Coninck), Frank Aendenboom (Gwijde van Namen), Herbert Flack (Willem van Gulik) Jo De Meyere en Hans De Munter. De film is verschenen op dvd, met een aantal extra’s.

Stripbewerkingen

De romans van Conscience beïnvloedden verscheidene Vlaamse striptekenaars tot stripbewerkingen, zoals De Kerels van Vlaanderen en De Leeuw van Vlaanderen van Bob de Moor.

6. Toeristische routes

Een literaire wandeling door Antwerpen-Noord

In oktober 2011 verscheen bij Uitgeverij Houtekiet Een literaire wandeling door Antwerpen Noord, van Johan Vanhecke. Hier schreef Hendrik Conscience De Leeuw van Vlaanderen, maar er zijn meer belangrijke literaire adressen. Zo werden bijvoorbeeld Marnix Gijsen en Willy Vandersteen hier geboren, en Paul van Ostaijen publiceerde er zijn debuut Music-Hall.

Literaire stadswandeling Antwerpen

Een literaire stadswandeling door Antwerpen, de geboorteplaats van Conscience, leidt onder meer langs het standbeeld ter ere van de auteur en langs de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience.

Wandelgids Antwerpen Boekenstad door Tom Naegels

In 2004 verscheen bij Uitgeverij Terra – Lannoo Wandelgids Antwerpen Boekenstad. Schrijvers in en over Antwerpen van Tom Naegels, over acht eeuwen literatuurgeschiedenis in de Vlaamse stad. Op de website wandeltraining.nl wordt het werk besproken:

'In de straten van Antwerpen leeft acht eeuwen literatuurgeschiedenis: van Hadewijch en Anna Bijns tot Paul Van Ostaijen, Willy Vandersteen, Hugo Claus en huidig stadsdichter Tom Lanoye. Deze gids met vijf literaire wandelingen laat u aan de lijve proeven van Antwerpen boekenstad. U bevrijdt de stad van de Hollanders met Hendrik Conscience, u betoogt tegen de Franstaligen met Paul Van Ostaijen (en wordt opgepakt) en u wordt ondergedompeld in de happenings van de jaren zestig, toen artiesten katten aten...'

Fietsroute Hendrik Conscience Zoersel-Halle

De Conscienceroute is een fietstocht van 27 km die leidt van Zoersel (via Zandhoven en Oelegem) naar Halle. Het belooft een originele en sportieve kennismaking met Hendrik Conscience en met zijn werk:

‘Zoals de naam al aangeeft, is Hendrik Conscience op deze route nooit ver weg. U passeert diverse plaatsen die een belangrijke rol speelden in het leven en werk van 'de man die zijn volk leerde lezen'. Zo zijn er onder meer het Boshuisje (waar Conscience het verhaal van de Loteling hoorde vertellen), het Zoerselbos (het intrigerende decor van menig verhaal) en de hoeve van Mathias Joostens (hoofdfiguur uit de roman Eene nul te veel).’

Bekijk de plattegrond van de route online.

Fietsroute Baas Gansendonck

Het Gilde van Baas Gansendonck heeft een Baas Gansendonck-fietsroute uitgezet, een route die van Schilde via Zoersel naar Malle gaat. De brochure is verkrijgbaar bij Toerisme Voorkempen, Toerisme Malle en Toerisme Zoersel of via Gilde van Baas Gansendonck.

De fietsroute is programmaonderdeel van het Jubileumjaar Conscience, als gewone fietstocht en als fietszoektocht (in wedstrijdverband). Bekijk voor meer informatie de jubileumwebsite.

Rondwandeling Schoonselhof

Op begraafplaats Schoonselhof, bij Antwerpen, liggen meerdere Vlaamse auteurs begraven, onder wie Hendrik Conscience en Paul van Ostaijen. Op het terrein worden verschillende rondwandelingen georganiseerd. Bijvoorbeeld een schrijvers- en dichterswandeling, een tocht langs schrijvers en dichters begraven op het Schoonselhof, opgefleurd met gedichten.

Consciencewandeling Lubbeek

Deze wandeling van 7,5 kilometer is volgens de website van de gemeente Lubbeek een 'holle-wegen-wandeling': 'Zij loopt door drie mooie holle wegen die, na jarenlang ongebruik toegegroeid waren, weer toegankelijk gemaakt werden door het gemeentebestuur van Lubbeek. Heel deze wandeling is ook aan de schrijver, Hendrik Conscience, toegewijd die het hageland en zijn bevolking zo levendig en kleurrijk heeft beschreven.'

7. Overig

In top 10 Grootste Belg Aller Tijden

In 2005 kozen de Vlamingen, daartoe aangespoord door de televisiezender Canvas en Radio 1, de Grootste Belg Aller Tijden. De commissie die een lijst met honderd genomineerden had opgesteld, had daarin niet minder dan veertien schrijvers opgenomen. Daarbij was verrassend genoeg niet Hendrik Conscience. Via publieksstemmen kwam hij toch terecht in de integrale lijst van 111, waaruit het publiek zijn verdere keuze kon maken. Des te opmerkelijker was dat hij als enige schrijver de top 10 heeft gehaald. De journalist Marc Reynebeau werd zijn ambassadeur en hield op Canvas een pleitrede voor hem. De Vlamingen kozen uiteindelijk Pater Damiaan als Grootste Belg. Conscience eindigde op de tiende plaats.

Postzegel

In 1983 verscheen een postzegel met daarop de beeltenis van Hendrik Conscience, honderd jaar na zijn overlijden. Eerder was in 1953 al een postzegel verschenen, samen met een exemplaar van medeletterkundige Emile Verhaeren.