Het Multatuli Genootschap

Sinds 1945 bestaat het Multatuli Genootschap, de opvolger van Vereeniging Het Multatuli Museum (opgericht in 1910). Het doel van de vereniging: ‘kennis omtrent Multatuli vermeerderen en zijn voortdurende actualiteit naar voren te brengen’. De volledige geschiedenis is te lezen op de website.

Het Multatuli Genootschap beheert het Multatuli Museum (zie aldaar) en organiseert ook bijeenkomsten, zoals een jaarvergadering op Multatuli's verjaardag in maart en een bijeenkomst in het najaar, lezingen en discussieavonden. Elke twee jaar wordt de Multatuli Essayprijs uitgereikt. Sinds 1978 geeft het genootschap bovendien twee keer per jaar het tijdschrift Over Multatuli uit, gratis voor leden. Lid worden van het Multatuli Genootschap kost 25 euro per jaar.

De Multatuli-lezing

De Multatuli-lezing, een Nederlands-Vlaams initiatief, wordt het ene jaar in Breda (Nederlands-Brabant) en het andere jaar in Leuven (Vlaams-Brabant) georganiseerd. Teksten van eerdere lezingen zijn te vinden op de website.

Stichting Max Havelaar

In 1988 richtten Nico Roozen en Frans van der Hoff de Stichting Max Havelaar op, naar aanleiding van een dringende oproep van koffieboeren in Mexico voor een eerlijke koffieprijs. Het Max Havelaar-keurmerk was geboren. De naam is niet voor niets gekozen, maar vanzelfsprekend vernoemd naar de roman van Multatuli over de sociale misstanden midden negentiende eeuw in de koffiewereld in Nederlands-Indië. Zie meer informatie over de stichting op de website.

Internationale Multatuli Gesellschaft

In Duitsland is een internationaal Multatuli-genootschap opgericht, gevestigd in Ingelheim, met een eigen website.

Gedenksteen geboortehuis, Amsterdam

Eduard Douwes Dekker werd op 2 maart 1820 geboren in Amsterdam. Op de gevel van zijn geboortehuis aan de Korsjespoortsteeg in Amsterdam (waar nu het Multatuli Museum is gevestigd) is een gevelsteen te bewonderen. Willem Frederik Hermans schreef hierover in zijn werk De raadselachtige Multatuli.

Gedenksteen sterfhuis, Nieder-Ingelheim

Ook op het sterfhuis van Multatuli is een gedenksteen aangebracht. Op 19 februari 1887 overleed Eduard Douwes Dekker in het Duitse Nieder-Ingelheim, aan astma. Het huis waar hij overleed, was door bewonderaars voor hem gekocht.

Ook deze plaquette wordt genoemd door Willem Frederik Hermans in De raadselachtige Multatuli, terug te lezen op de website willemfrederikhermans.nl:

‘Op zijn sterfhuis te Nieder-Ingelheim werd een gedenkplaat aangebracht tijdens een plechtigheid waarbij ook de zoon van Marie Anderson, Friedrich Anderson, aanwezig was. De gedenkplaat prijkt met de spelfout Douves. Het huis te Nieder-Ingelheim is nu, of was tot voor kort, een armelijk hotelletje voor handelsreizigers en hoeren. Hotel Multatuli heet het.’

Gedenksteen Grote Markt, Brussel

Weer een gedenkplaat is te vinden op de gevel van het huis waar Multatuli zijn Max Havelaar schreef, aan Arenbergstraat 52 in Brussel, waar het hotelletje Au Prince Belge stond. Willem Frederik Hermans schreef hierover:

‘In 1960 huldigden Vlaamse letterkundigen de schrijver door boven de deur van het perceel Arenbergstraat 52, Brussel, dat zich op de plek bevindt, waar eertijds de herberg Au Prince Belge stond, een bronzen, tweetalig gedenkteken aan te brengen. Ze gaven Havelaar's schepper ten onrechte de voornaam Edward.

Elders in het buitenland waren soms ook wel gedenkborden zonder fouten te zien, zo op het huis Dotzheimerstraβe 48, te Wiesbaden, maar dat bestaat niet meer. En daarom staat alleen in Nederland de waarheid nog ergens aan de gevel, namelijk op die van zijn geboortehuis, thans Multatulimuseum, in de Korsjespoortsteeg, Amsterdam, alsof hij er nooit in geslaagd was daar vandaan te komen. En dat is ook zo, zouden zijn vijanden hebben gezegd als de toestand al zo was geweest, toen hij nog vijanden had, wat nu niet meer het geval schijnt te zijn.’

Plaquette woonhuis Buitenom, Den Haag

Van februari 1869 tot april 1870 woonde Eduard Douwes Dekker met Tine, Mimi en de kinderen op Zuidwestbinnensingel 18 in Den Haag. De straat en het huis bestaan niet meer, maar op de nieuwe woning (tegenwoordig Buitenom 156) herinnert een plaquette aan het woonhuis van Multatuli. Bekijk online een foto van de plaquette.

Beeld Torensluis, Amsterdam

Op zijn honderdste sterfdag in 1987 onthulde koningin Beatrix op de Torensluis in zijn geboorteplaats een standbeeld van Multatuli. Dit was er gekomen door de inspanningen van uitgever G.A. van Oorschot in samenwerking met het bestuur van het Multatuli Genootschap. Het bronzen borstbeeld is gemaakt door Hans Bayens. Aan de voorzijde staat de naam Multatuli, aan de achterzijde 1820-1887.

Beeld Woutertje Pieterse Noordermarkt, Amsterdam

Woutertje Pieterse, een van de populairste hoofdpersonen in het werk van Multatuli, is op de Noordermarkt in Amsterdam vereeuwigd: hier staat sinds 1971 een beeld van hem en het personage Femke, gemaakt door Frits Sieger. Het beeld, gemaakt in opdracht van de gemeente Amsterdam, stelt een moment voor uit Geschiedenis van Woutertje Pieterse. Op de website 'Buiten beeld in beeld', waar meerdere afbeeldingen zijn te vinden en informatie staat over dit werk en de kunstenaar, wordt deze passage beschreven:

‘Femke, de dochter van de wasvrouw, omarmt Woutertje en noemt hem "lieve jongen", omdat hij haar wasgoed heeft verdedigd tegen een paar straatjongens. Woutertje liep daarbij een gescheurde lip op. Het beeldje staat op de plaats waar Femke hem een zoen gaf. Woutertje heeft Glorioso in zijn hand, het boek waar hij het Oude en het Nieuwe Testament graag voor ruilde.’

Portret Van Oldenbarneveldstraat, Rotterdam

In Rotterdam hangt aan de Oldenbarneveldstraat een portret van Multatuli, gemaakt door Mathieu J.L. Ficheroux. Op de website www.vanderkrogt.net/standbeelden is het volgende te lezen over dit portret:

‘Het werk hing vanaf 1974 in de Mauritsstraat tegenover poëziewinkel Woutertje Pieterse (een personage van Multatuli). Na de sloop van dit pand verhuisde het in 1985 naar de huidige locatie. In 1998 werd besloten om het door weer en wind aangetaste werk geheel te vernieuwen. Toen het schilderij hiervoor werd verwijderd ontstond er grote commotie. Zo’n beeld mocht niet zomaar worden weggehaald. De herplaatsing werd dan ook uitbundig gevierd.’

Muurgedicht Nonnensteeg 1-3, Leiden

Sinds 1995 maakt ook Multatuli deel uit van één van de muurgedichten op de gevels van Leiden. Op de gevel van Nonnensteeg 1-3 is het citaat Wie niet... te vinden, afkomstig uit Volledige Werken III (Amsterdam 1951, p. 444): 'Wie niet verbaasd staat over de kennis van professor Veth - heeft geen verstand van kennis.' De muurschildering is gemaakt door Constance Francis van Duinen.

Multatuli Museum, Amsterdam

Het Multatuli Genootschap beheert het Multatuli Museum, Korsjespoortsteeg 20 in Amsterdam, het geboortehuis van de schrijver. Op de website van het museum is alles te lezen over de collectie ervan:

‘Het Multatuli Museum beschikt over een uitgebreid documentatiecentrum. Hierin bevinden zich meer dan 3.000 boeken, meer dan 1.000 brochures en ongeveer 10.000 artikelen in knipselvorm. De circa 5.000 manuscripten en meer dan 1.000 foto's, prenten en affiches, deels uit Multatuli's tijd, zijn opgenomen in het bruikleen van het Multatuli Genootschap bij de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam.’

In het museum is een expositie te bezoeken met persoonlijke eigendommen van Multatuli: zijn bureau, persoonlijke bibliotheek, zijn wereldbol, reiskoffertje en de sofa waarop hij stierf. Er zijn ook enkele schilderijen en gravures en de urn waarin de as van de schrijver jarenlang werd bewaard.

Letterkundig Museum, Den Haag

De nalatenschap van Multatuli is grotendeels in bezit van de Universiteit van Amsterdam. Het Letterkundig Museum beheert een kleine collectie brieven en handschriften, waarvan een gedeelte alleen in kopie aanwezig is. Een lijvig dossier met betrekking tot het Multatuli-jaar 1987 maakt eveneens deel uit van de collectie, en bijzonder is ook de gipsen portretbuste door de kunstenaar Hans Bayens, een voorstudie voor het bronzen beeld dat op de Torensluis in Amsterdam staat.

Zie voor een overzicht van alle documenten van Multatuli in het Letterkundig Museum de catalogus van het museum.

Universiteit van Amsterdam

De Universiteit van Amsterdam (UvA) bewaart in haar Bijzondere Collecties de handschriften van Multatuli. Andere literaire verzamelingen bij de Bijzondere Collecties zijn onder meer de nalatenschap van Frederik van Eeden, die van Albert Verwey en die van Jacob Israël de Haan. In totaal beheren de Bijzondere Collecties een verzameling van meer dan duizend deelcollecties.

In 2009 organiseerde de UvA de tentoonstelling Het is geen roman, 't is een aanklacht! over 150 jaar Max Havelaar. De tentoonstelling was gemaakt door de Bijzondere Collecties van de UvA in samenwerking met het Multatuli Genootschap.

Het Geheugen van Nederland

Sinds 4 november zijn 600 publicaties van en over Multatuli online te lezen op de website van Het Geheugen van Nederland.

Woutertje Pieterse Prijs

De Wouterse Pieterse Prijs wordt ieder jaar toegekend aan het beste Nederlandstalige jeugdboek van het voorafgaande jaar. De literatuurprijs werd voor het eerst uitgereikt in 1988 en bestaat uit een geldbedrag. De prijs is vernoemd naar de gelijknamige roman van Multatuli. Lees meer op de officiële website.

Postzegels

Er zijn in de loop der tijd verschillende postzegels verschenen waarop de beeltenis van Multatuli te zien is. Op het online postzegelmagazine Postzegelblog is hiervan in 2010 een overzicht verschenen, met afbeeldingen van de zegels. Op deze pagina is achtergrondinformatie te vinden over deze postzegels, evenals afbeeldingen ervan.

In 2010 verscheen in België een serie postzegels onder de naam ‘Literaire wandeling door Brussel’. Op vijf postzegels staan zeven portretten van negentiende-eeuwse auteurs die een connectie hebben met Brussel: Paul Verlaine & Arthur Rimbaud, Charles Baudelaire, Charlotte & Emily Brontë, Victor Hugo en Multatuli. De laatste auteur verbleef in 1859/1860 in Brussel en schreef daar de kladversie van zijn Max Havelaar in de Arenbergstraat.

In 2006 kwam TNT Post met een Multatuli-postzegel waarop Max Havelaar staat afgebeeld. De zegel verscheen naar aanleiding van de postzegelverkiezing ‘Keuze van Nederland’, waarin het Nederlandse publiek een onderwerp kon aandragen voor het ontwerp van een postzegel. De vijf meest gekozen onderwerpen kregen daadwerkelijk een zegel, waaronder ook Max Havelaar.

Ook in 1987 was in Nederland al een Multatuli-postzegel verschenen, ter herdenking van zijn honderdste sterfdag. Naast een auteursportret is daarop de tekst 'De roeping van de mens is mens te zijn' te zien, een tekst die ook op Multatuli's grafmonument staat.

Max Havelaar Vijfje

In 2010 is door de Koninklijke Nederlandse Munt het eerste ‘Max Havelaar Vijfje’ geslagen, in opdracht van het ministerie van Financiën. Deze herdenkingsmunt is uitgebracht naar aanleiding van de 'verjaardag' van Multatuli's Max Havelaar, die op 15 mei 2010 precies anderhalve eeuw eerder verscheen. Lees meer op Literatuurplein.

Saïdjah en Adinda als muziekvoorstelling

In 2004 brachten theatermakers Martinus Miroto, Blacius Subono en Slamet Kardjono een groot opgezette muziekvoorstelling rond Max Havelaar, gebaseerd op een eigen Indonesische interpretatie. Saïdjah en Adinda werd uitgevoerd door een ensemble van 25 Indonesische acteurs, dansers en musici. en was te zien in zes theaters in Nederland en Vlaanderen. Zie Literatuurplein voor meer informatie.

Verfilming en toneelstuk Max Havelaar

Van Multatuli's bekendste werk, Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappij, is in 1976 een Nederlands-Indonesische speelfilm gemaakt door Fons Rademakers. De hoofdrollen worden vertolkt door Peter Faber (Max Havelaar) en Sacha Bulthuis (Tine). De geschiedenis van Saïdjah en Adinda krijgt veel nadruk in de verfilming. Zie meer informatie op Wikipedia en op de website Film Totaal.

In 2004 werd Max Havelaar opgevoerd als toneelstuk, door Hummelinck Stuurman. De hoofdrollen werden gespeeld door onder meer Thom Hoffman en Bram van der Vlugt (vervangen door Marc Klein Essink).

Helaas, ik ben een Amsterdammer

Uitgeverij Bas Lubberhuizen publiceerde een Multatuli-wandeling in boekvorm: Helaas, ik ben een Amsterdammer. Een literaire wandeling door het Amsterdam van Multatuli door Jos van Waterschoot. Op de website van de uitgever is het volgende te lezen:

‘Multatuli had een haat-liefdeverhouding met zijn geboortestad Amsterdam. Tot zijn achttiende groeide hij er op. Tijdens en na zijn verblijf in Nederlands-Indië keerde hij regelmatig in de stad terug, hij woonde en werkte er.

Waar werd Multatuli geboren? Waar ging hij naar school? Waar had hij zijn eerste baantje? En waar schreef hij zijn Minnebrieven? Met dit boek in de hand wandelt de lezer door het leven en werk van Nederlands meest omstreden, maar ook meest geprezen schrijver. Bezoek het huis van Batavus Droogstoppel, loop met Woutertje Pieterse mee door de Hartenstraat en de Jordaan, kortom, leer het Amsterdam van Multatuli kennen.’

Amsterdam en zijn schrijvers

Bij diezelfde uitgever verscheen ook het werk Amsterdam & zijn schrijvers. Literatuur op locatie, samengesteld door Ko van Geemert en met foto’s van Wim Ruigrok. Deze gids leidt de lezer volgens de website ‘langs plaatsen waar auteurs over schreven, waar ze vergaderden, woonden, werkten, liefhadden, doodgingen. Plekken die deels in de herinnering van lezers zijn gegrift, deels hun precieze locatie voor veel lezers voor het eerst zullen openbaren.’

Ook Multatuli wordt in de reisgids genoemd, bijvoorbeeld het woonhuis van de koffiemakelaar Droogstoppel uit Max Havelaar op Lauriergracht 37.

Multatuliwandeling Amsterdam

Het eerdergenoemde Multatuli Museum organiseert het hele jaar door op aanvraag Multatuliwandelingen door Amsterdam. Een wandeling duurt ongeveer anderhalf uur en leidt langs plaatsen in de Amsterdamse binnenstad die een rol hebben gespeeld in het leven en/of werk van Multatuli.

Literaire wandeling Amsterdam

Het Amsterdam van... (1995) is een bundel met achttien opstellen (eerder verschenen in het tijdschrift Ons Amsterdam), over evenzovele auteurs, onder wie Sal Santen, Nescio, Theo Thijssen, Multatuli, Gerard Reve, Harry Mulisch en Annie M.G. Schmidt, en de diepe sporen die de stad in hun werk heeft nagelaten. Zie ook Literatuurplein.

Literaire wandeling ‘Meijer, Menasse, Multatuli en meer’

Fajga Szmulewicz geeft rondleidingen in het Joods Historisch Museum. Daarnaast heeft zij zich verdiept in joodse en vooral Jiddische schrijvers en hun wereld. Met die kennis organiseert zij wandelingen door de oude Amsterdamse Jodenbuurt. De literaire wandeling ‘Meijer, Menasse, Multatuli en meer’ geeft door ter plekke voorgelezen fragmenten en verhalen een beeld van de sociale ontwikkeling van de joodse bevolking van 1600 tot nu. Voor meer informatie Fajga Szmulewicz.

Zwerfroute Eduard, Anna en de anderen

Voor kinderen is op de website kinderboekenstad een zogenoemde zwerfroute met de naam 'Eduard, Anna en de anderen' beschikbaar. De route is als pdf te downloaden op de website, waar de volgende omschrijving wordt gegeven: 'Flitsen van Multatuli. Een zwerftocht door Den Haag over Multatuli en zijn tijd. Nederland veranderde snel aan het einde van de 19e eeuw. Waar woonde Eduard Douwes Dekker, en wat kwam hij doen in Den Haag?'

• Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland: Eduard Douwes Dekker
• Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren: Multatuli
• Koninklijke Bibliotheek: dossier Multatuli
• Literatuurgeschiedenis.nl: Multatuli (Eduard Douwes Dekker)
• Literatuurplein: Eduard Douwes Dekker
• Project Laurens Jz Coster
• Website Multatuli Museum
• Wikipedia: Multatuli (Eduard Douwes Dekker)
• Scholieren.com: Multatuli