Piet Paaltjens Erfenis

Ga direct naar de inhoud, het zoekveld of het hoofdmenu.

Piet Paaltjens Erfenis

1. Monumenten en gedenkplaatsen

Beeld kruising Klikspaanweg/Haagweg, Leiden

Leiden en Piet Paaltjens zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden: hier bracht François HaverSchmidt van 1852 tot 1858 zijn studententijd door. Hij studeerde er theologie, was praeses van het Leidsche Studenten Corps (de huidige studentenvereniging Minerva) en schreef onder het pseudoniem Piet Paaltjens zijn bekende gedichten die werden gebundeld in Snikken en grimlachjes. Nog steeds kom je François HaverSchmidt en Piet Paaltjens overal in de stad tegen.

Op de kruising van de Klikspaanweg en de Haagweg in Leiden, op het terrein van het studentencomplex, staat sinds 1959 een bronzen beeld op voetstuk van François HaverSchmidt. Het is gemaakt door Auke Hettema (1927-2004).

Gedenkplaat Hogewoerd 63, Leiden

Als student in Leiden woonde HaverSchmidt aan de Hogewoerd 63, destijds een studentenhuis voor wie zich van huis uit geen andere studie kon veroorloven dan theologie. Ter herinnering aan zijn verblijf is aan het huis een gedenkplaat aangebracht. Het komt voor in het gedicht ‘Des zangers min’, opgenomen in Snikken en grimlachjes, waarin de dichter vanuit de vensterbank vol verlangen kijkt naar een meisje dat langsrijdt in een postkoets. HaverSchmidt woonde er als student boven een doodbidder, de heer Ewijk. Een doodbidder wordt genoemd in het gedicht 'Immortellen XCVI':

Als ik een bidder zie loopen,

dan slaat mij 't hart zoo blij.

Dan denk ik hoe hij ook weldra

Uit bidden zal gaan voor mij.

Muurgedicht Hooigracht/Nieuwe Rijn 64, Leiden

Het muurgedicht ‘Op ‘t hoekje van de Hooigracht en van den Nieuwe Rijn’ herinnert sinds 1987 aan een van de bekendste gedichten van Piet Paaltjens, ‘Immortellen IX’.

Muurgedicht Haagse Schouwweg 14, Leiden

Op het hoekje van de Hooigracht waren de eerste regels van ‘Immortellen IX’ te lezen, bij het Van der Valk Hotel Leiden met Restaurant Het Haagsche Schouw aan de Haagse Schouwweg gaat de tekst verder. Het muurgedicht is in 2008 geplaatst.

Muurgedicht Breestraat 50, Leiden

Sinds 31 oktober 2009 heeft ook de Breestraat, de hoofdstraat van Leiden, een muurgedicht van Piet Paaltjens, een couplet uit het gedicht ‘Virtus, Concordia, Fides’. Het is gemaakt door de Leidse kunstenaar Hendrik Ribot en aangeboden ter gelegenheid van het twaalfde lustrum van en door het Leidse Studenten Corps.

Koperen sculptuur en panelen Piet Paaltjenspad, Foudgum

Nadat François HaverSchmidt met pijn in zijn hart uit Leiden was vertrokken, vestigde hij zich in het kleine plaatsje Foudgum in zijn geboorteprovincie Friesland. Hier werkte hij vanaf juli 1859 als predikant. Naast de kerk staat tegenwoordig een koperen sculptuur: een opengeslagen boek, gesteund door een gebroken hart. Dit laat de twee kanten van HaverSchmidt zien. Het monument van Hillie van der Gang is geplaatst in 1994, ter nagedachtenis aan de honderdste sterfdag van HaverSchmidt. Het is onthuld door zijn achterkleinzoon Karel Haverschmidt. Op het ‘boek’ is het gedicht ‘Het heertje met z’n witte das’ te lezen.

HaverSchmidt was niet erg gelukkig in Foudgum. De overgang van Leiden naar het Friese gehucht was dan ook erg groot. In 1880 blikt HaverSchmidt in de voordracht ‘Mijn eerste gemeente’ terug op Foudgum.

Een klein eindje verderop, bij de parkeerplaats aan het Piet Paaltjenspad, staan op een standaard twee panelen. Hierop is de biografie van François HaverSchmidt te lezen.

Borstbeeld Westerplantage, Leeuwarden

François HaverSchmidt werd in 1835 in Leeuwarden geboren. Hier ging hij naar het gymnasium. Op de Westerplantage in zijn geboorteplaats staat zijn borstbeeld, gemaakt door Jentsje Popma. Het werd in 1986 onthuld.

Straatgedicht poëzieroute, Leeuwarden

Op de poëzieroute in Leeuwarden is ook een gedicht opgenomen van Piet Paaltjens.

Plaquette Weststraat, Den Helder

In 1862 verhuisde HaverSchmidt naar Den Helder, waar hij wederom als predikant aan het werk gingt. Hij is dan inmiddels getrouwd met Jacoba (Koos) Osti. Op de plaats waar de kerk en pastorie stonden waar François HaverSchmidt woonde en werkte, vlakbij de Oude Rijkswerf, staat een plaquette met zijn eigen woorden: ‘Wie nooit aan zee gewoond heeft, weet eigenlijk niet wat of waaien is’.

2. Musea en bibliotheken

Letterkundig Museum, Den Haag

Het Letterkundig Museum bezit slechts enkele documenten van HaverSchmidt/Piet Paaltjens, waaronder een aantal van zijn brieven, onder anderen aan Daniël de Lange, Jan Pieter de Keyser en Everhardus Houtsma. Ook is een aantal handschriften aanwezig, de meeste in kopie.

Zie voor een overzicht van alle documenten van François HaverSchmidt in het Letterkundig Museum de Catalogus.

Openbare bibliotheek, Schiedam

Sinds 2005 organiseert Bibliotheek Waterweg aan het Bachplein in Schiedam jaarlijks een Schrijfwedstrijd Piet Paaltjens voor verhalen. In 2010 waren er 210 deelnemers uit zeven verschillende landen die in 360.000 woorden 240 verhalen instuurden. De drie beste inzendingen ontvangen een prijs, gemaakt door een Schiedamse kunstenaar. De twintig verhalen die door een deskundige jury als de beste worden beoordeeld, verschijnen in boekvorm.

Elk jaar wordt ook, passend in het kader van Gedichtendag, in Schiedam een Gedichtenwedstrijd Piet Paaltjens gehouden. Het thema is hetzelfde als dat van Gedichtendag. Voor de editie van 2011 werd op 28 oktober 2010 de aftrap gegeven met een workshop ‘Poëzie lezen’ onder leiding van de Schiedamse stadsdichter Ron Elshout in Bibliotheek Noord. Er is één prijs die wordt uitgereikt op Gedichtendag.

3. Media

Piet Paaltjens, de muzikale thriller

Twee uitersten verenigd in één persoon: François HaverSchmidt, de sombere, aan depressies lijdende dominee, en zijn alter ego Piet Paaltjens, de lichtvoetige maar melancholieke dichter/satiricus. De combinatie lijkt te werken, totdat de zwaarte het wint van de humor. Wanneer HaverSchmidt vlak voor zijn dood zijn leven overziet, beurtelings vrolijk, dan weer diep in de put, staat hij ineens weer oog in oog met personen uit zijn verleden. Toppunt is de ontmoeting met zijn alter ego Piet Paaltjens... een weerzien dat eindigt in een dodelijke omhelzing.

Piet Paaltjens, de muzikale thriller onder regie van Han Römer, op tournee door Nederland van 17 februari t/m 29 mei 2010, was een eigentijdse en spannende voorstelling, gespeeld door een verrassende combinatie van de acteur Porgy Franssen, de kleinkunstenaar Daniël Samkalden, de performer Theo Nijland, de bariton Maarten Koningsberger en de instrumentalisten Esther Steenbergen en Olga Franssen.

Johnny Hoes

Johnny Hoes maakte in 1981 een LP met 12 verzen van Piet Paaltjens: Snikken en Grimlachjes van Piet Paaltjens gezongen door Johhny Hoes.

Muziek Tom Kwakernaar Ensemble

Het Tom Kwakernaat Ensemble zette poëzie van Paaltjens op muziek (2002).

4. Toeristische routes

Door de straten der sleutelstad

Een literaire wandeling door het Leiden van Pier Paaltjens is Door de straten der sleutelstad van Peter van Zonneveld. Een wandeling en een korte fietstocht voeren langs locaties die een rol speelden in het leven van Paaltjens, HaverSchmidt, hun vrienden en hun voorgangers als Hildebrand en Klikspaan.

Wandelroute Foudgum

‘In de voetsporen van François Haverschmidt’ bestaat uit drie delen. Het eerste deel is een rondgang door het dorp (circa 500 m), het tweede deel gaat door de ‘kolken’ van Foudgum en langs de ‘Soberhoek’ (circa 3,5 km), en aan het einde kan ervoor worden gekozen de wandeltocht te verlengen met een rondje over Brantgum (circa 2,5 km). Een volledige beschrijving van de route is te vinden op de website van Foudfum.

Piet Paaltjens-fietsroute

Piet Paaltjens startte als predikant in Foudgum, waar hij het mysterieuze Oera Linda Boek zou hebben geschreven. De Piet Paaltjens fietsroute voert van Foudgum naar Leeuwarden, via een aantal terpdorpjes die eveneens een band hebben met zijn leven. De tocht van circa 25 km is te vinden op de website Route you.